ปาลิเลยฺยกคมนกถาวณฺณนา

[467] ธมฺมิยา กถายาติ สมคฺควาเส อานิสํสปฏิสํยุตฺตาย ธมฺมกถายฯ อนุปุพฺเพน (อุทา. อฏฺฐ. 35) จาริกํ จรมาโนติ อนุกฺกเมน คามนิคมปฏิปาฏิยา จาริกํ จรมาโนฯ เยน ปาลิเลยฺยกํ ตทวสรีติ เอกโกว เยน ปาลิเลยฺยกคาโม, ตํ อวสริฯ ปาลิเลยฺยกคามวาสิโนปิ ปจฺจุคฺคนฺตฺวา ภควโต ทานํ ทตฺวา ปาลิเลยฺยกคามสฺส อวิทูเร รกฺขิตวนสณฺโฑ นาม อตฺถิ, ตตฺถ ภควโต ปณฺณสาลํ กตฺวา ‘‘เอตฺถ ภควา วสตู’’ติ ยาจิตฺวา วาสยิํสุฯ ภทฺทสาโลติ ปน ตตฺเถโก มนาโป ลฏฺฐิโก สาลรุกฺโขฯ ภควา ตํ คามํ อุปนิสฺสาย วนสณฺเฑ ปณฺณสาลาย สมีเป ตสฺมิํ รุกฺขมูเล วิหาสิฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ปาลิเลยฺยเก วิหรติ รกฺขิตวนสณฺเฑ ภทฺทสาลมูเล’’ติฯ

อถ โข ภควโต รโหคตสฺสาติอาทิ ภควโต วิเวกสุขปจฺจเวกฺขณทสฺสนํฯ อากิณฺโณ น ผาสุ วิหาสินฺติ สมฺพาธปฺปตฺโต อากิณฺโณ วิหาสิํฯ กิํ ปน ภควโต สมฺพาโธ อตฺถิ สํสคฺโค วาติ? นตฺถิฯ น หิ โกจิ ภควนฺตํ อนิจฺฉาย อุปสงฺกมิตุํ สกฺโกติฯ ทุราสทา หิ พุทฺธา ภควนฺโต สพฺพตฺถ จ อนุปลิตฺตา, หิเตสิตาย ปน สตฺเตสุ อนุกมฺปํ อุปาทาย ‘‘มุตฺโต โมเจสฺสามี’’ติ ปฏิญฺญานุรูปํ จตุโรฆนิตฺถรณตฺถํ อฏฺฐนฺนํ ปริสานํ อตฺตโน สนฺติกํ กาเลน กาลํ อุปสงฺกมนํ อธิวาเสติ, สยญฺจ มหากรุณาสมุสฺสาหิโต กาลญฺญู หุตฺวา ตตฺถ อุปสงฺกมีติ อิทํ สพฺพพุทฺธานํ อาจิณฺณํฯ นายมิธ อากิณฺณวิหาโร อธิปฺเปโต, อิธ ปน เตหิ กลหการเกหิ โกสมฺพกภิกฺขูหิ สทฺธิํ เอกวิหาเร วาสํ วิหาสิ, ตทา วิเนตพฺพาภาวโต อากิณฺณวิหารํ กตฺวา วุตฺตํ ‘‘อหํ โข ปุพฺเพ อากิณฺโณ น ผาสุ วิหาสิ’’นฺติฯ เตเนวาห ‘‘เตหิ โกสมฺพเกหิ ภิกฺขูหิ ภณฺฑนการเกหี’’ติอาทิฯ

ทหรโปตเกหีติ ทหเรหิ หตฺถิโปตเกหิ, เย ภิงฺกาติปิ วุจฺจนฺติฯ เตหีติ หตฺถิอาทีหิฯ กทฺทโมทกานีติ กทฺทมมิสฺสานิ อุทกานิฯ โอคาหาติ เอตฺถ ‘‘โอคาห’’นฺติปิ ปาฬิฯ อสฺสาติ หตฺถินาคสฺสฯ อุปนิฆํสนฺติโยติ ฆฏฺเฏนฺติโยฯ